Wersja do czytania

Wszystko, co poznajemy, poznajemy poprzez prawdę, na zasadzie prawdy, w świetle prawdy. Mówimy, że coś jest prawdą, a coś jest nieprawdą. W jednym i drugim przypadku chodzi o przyrównanie czegoś do naszej intuicji prawdy, do naszego „wyczucia” prawdy. Owszem, nowe przekonania przyjmujemy często na innej zasadzie, a mianowicie na zasadzie koherencji, czyli uzgadniając je z już posiadanymi przekonaniami. Skonstruowany w ten sposób system naszych przekonań, cechujący się większa lub mniejszą wewnętrzną pewnością, jest jednak co rusz uzgadniany, nie z samym sobą, ale z rzeczywistością, a dokładniej mówiąc – z pewną prostą intuicją rzeczywistości, którą nazywamy oczywistością. Oczywistość nie jest pewnością, ale rodzajem spontanicznej ufności. Jest naszą podstawową postawą poznawczą. Nie musimy nic robić, aby ufać. Z samej natury ufamy. Ufność jest fundamentalnym aktem życiowym, aktem naszego intelektu. Nóesis właśnie, kiedy coś „widzi”, „widzi” to na zasadzie oczywistości. Kiedy natomiast rozum (diánoia) coś „widzi”, „widzi” to na zasadzie pewności.

Oczywistość przynależy do świata intelektu, pewność do świata rozumu. Oczywistość nie jest jasna i wyraźna. Jasne i wyraźne są prawdy rozumu. A to dlatego, że zachowujemy względem nich pewien dystans poznawczy. Tymczasem oczywistość jest całkowicie bezpośrednia. Nie mamy wobec niej żadnego poznawczego dystansu. Nie możemy jej sprawdzić. Nie możemy jej udowodnić. Oczywistość nie obliguje nas do niczego. Będąc ufnością, zaprasza nas niejako do tego, czym sama jest, czyli do ufności.

Na tej prostej ufności zawieszona jest cała nasza wiedza. I choć brzmi to paradoksalnie, pewność naszej rozumowej wiedzy jest ufundowana na czymś, co pewne nie jest. Jest ufundowana na tym, co jest zaledwie oczywiste.

Mamy więc dwa rodzaje prawdy: taką, która jest oczywista, i taką, które jest pewna. Jedna jest prawdą intelektu, a druga prawdą rozumu. Jedna przyjmowana jest na zasadzie ufnej intuicji, druga na podstawie intuicji zobowiązującej, przynaglającej, nakłaniającej. Prawda, odnosząca się do rozumu, polega na uzgodnieniu jakiegoś nowego przekonania z przekonaniami, które już się posiada. Prawda, odnosząca się do intelektu, polega na uzgodnieniu jakiegoś nowego przekonania z rzeczywistością, a dokładniej mówiąc – z prostą, bezpośrednią i oczywistą intuicją tej rzeczywistości. Prawda tego rodzaju jest uzgodnieniem poznania rozumowego nie z innym poznaniem rozumowym, ale z poznaniem noetycznym.